Veel Amsterdammers weten niet dat ze dagelijks langs een schuilplaats lopen

Rutger Noorlander, expert militair erfgoed, was te gast in Start Me Up met Barbara en Ilona. Hij vertelde over zijn onderzoek naar de vele bunkers, schuilplaatsen en commandoposten die Amsterdam tijdens de Koude Oorlog liet bouwen om inwoners te beschermen.
Luister het gesprek hier terug.

Aanleiding voor het gesprek was het nieuwe noodinformatieboekje dat onlangs weer op de deurmat viel — precies zoals in de jaren zestig gebeurde. Toen waarschuwde de overheid voor de dreiging van een atoombom, en Amsterdam had door de hele stad schuilplekken gebouwd voor zowel burgers als passanten die onderweg waren tijdens een luchtalarm.

Samen met Kees van Leeuwen inventariseerde Noorlander in 2024 het volledige militaire erfgoed van de gemeente. Daarbij troffen ze 129 bunkers en schuilplaatsen aan uit drie perioden: het Interbellum, de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog. Van die laatste categorie zijn nog 76 locaties overeind, al zijn er veel in de loop der jaren gesloten.

Veel mensen hebben ongemerkt al talloze keren een schuilplaats gepasseerd. Noorlander noemt voorbeelden als de schuilplek onder het viaduct in het Vondelpark, de bekende Vondel­bunker, maar ook metro­stations zoals Weesperplein, Nieuwmarkt en Wibautstraat. Deze hadden destijds een dubbelfunctie: metrostation én atoombestendige schuilplaats. Nu zijn ze niet meer volledig beschermd omdat ventilatie, luchtfilters en aggregaten niet langer worden onderhouden.

Opvallend is ook dat de gemeente Amstelveen één unieke schuilplaats heeft: een bedrijfs­schuilplaats voor boswachters, diep in het Amsterdamse Bos, nabij de Nieuwe Kalfjeslaan. Volgens Noorlander is dit waarschijnlijk de enige schuilplaats in Nederland die speciaal voor boswachters werd gebouwd.

Hoewel sommige bunkers tegenwoordig worden gebruikt als culturele of feestlocatie, blijven de meeste verborgen en slecht bereikbaar. Daarnaast voldoen ze meestal niet aan moderne veiligheidsvoorschriften.

De parallellen met de Koude Oorlog zijn opvallend: toen én nu krijgen alle huishoudens een folder met instructies over wat te doen bij een noodsituatie. Maar de aard van de dreiging is veranderd. Geen bommenregen, maar risico’s rondom energie, water en digitale verstoringen. Dankzij de NAVO ligt de fysieke frontlinie ver van Nederland, aldus Noorlander.

Wie meer wil weten over militair erfgoed uit de Koude Oorlog kan terecht op rutger noorlander of de Facebookpagina Koude Oorlog Erfgoed.

Auteur: Barbara
Foto: Rutger Noorlander